ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ- Συνέντευξη / Το Swing και η Εποχή του

Φωτό: Γιάννης Σπάρτακος (1914-2001), ο βασικότερος εκπρόσωπος του Swing στην Ελλάδα.

Συνέντευξη του Γιάννη Σπάρτακου, στον Μανώλη Νταλούκα. 
Tην παραχώρησε τον Μάρτιο του 1999, δύο δηλαδή χρόνια πριν πεθάνει. Μιλά για τα χρόνια της Κατοχής, και  παίζει τραγούδια του, αποδίδωντάς τα -αν και σε προχωρημένη ηλικία- με εκπληκτική εκφραστικότητα.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ SWING ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ.

Η Εποχή του Swing στην Ελλάδα, δεν είναι γνωστή παρά μόνο χοντρικά και σε λίγα επιφανειακά της σημεία.
Μιλάμε, για το διάστημα 1935 – 1945, χρόνια πολύ σκοτεινά, που άφησαν ελάχιστα τεκμήρια για να διαμορφώσουμε κάποια, βασική εικόνα.

Κατά τα χρόνια αυτά, αναπτύσσεται το Swing, που γίνεται παγκόσμια νεανική γλώσσα και διαμορφώνει κουλτούρα.

Χορός Swing στη Νέα Υόρκη (Φωτογραφία: Alan Fisher, 1938)

Το ήθος της κουλτούρας αυτής, δεν διαφέρει σε τίποτα από τις κουλτούρες που θα προκύψουν αργότερα, και φυσικά δεν διαφέρει από το Ροκ της δεκαετίας του 1960, αλλά ακόμη, και από το σημερινό Ροκ, ή το Χιπ-Χοπ. Σημειώνω, ότι μιλάω για ήθος, δηλαδή για την βαθύτερη ουσία και διάθεση και όχι για τα εξωτερικά μορφικά τους στοιχεία. 

Τα «Παιδιά του Swing», ως προς την εσωτερική τους διάθεση, είναι ίδιας ποιότητας με τους επόμενους. Χορεύουν, ντύνονται, τραγουδούν, συμπεριφέρονται και σκέπτονται στο μήκος κύματος, που διαχρονικά παραμένει το ίδιο: αυτό της νεότητας. Το μήκος κύματος, αυτό, που ονομάζουμε και Νεανική Κουλτούρα, παρουσιάζει κατά καιρούς, διαφορετικές μορφές αλλά όχι και διαφορετικές διαθέσεις.
Η Διάθεση του Swing, είναι:
Αντιπολεμική, αντιφασιστική, αυτόνομη και αντισυμβατική, συντονισμένη όμως, με τη χαρά της Ζωής, την Τέχνη και τη Δημιουργία.
Αυτός είναι και ο λόγος που, τα «Παιδιά του Swing», δέχτηκαν κριτική, ήπια ή αυστηρή, από τις συντηρητικές κομματικές, ή ακραίες πολιτικές και κοινωνικές αντιλήψεις. Εκτός όμως από την κριτική, το Swing, δέχθηκε πόλεμο κανονικό, από τους Ναζί και Φασίστες. Στη ναζιστική Γερμανία, τα παιδιά του Swing, καταδιώχτηκαν, συλλαμβάνονταν, κουρεύονταν και φυλακίζονταν, με την κατηγορία της εθνικής προδοσίας. Η θλιβερή αυτή ιστορία, είναι και το θέμα του φιλμ «Swing Kids» (1993).

Σκηνή από το φιλμ Swing Kids. Αμέσως μετά από αυτή τη σκηνή, οι Ναζί εφορμούν για να δείρουν και να κάνουν συλλήψεις.

Στην Ελλάδα, με τα μέχρι στιγμής στοιχεία, δεν γνωρίζουμε το πώς γεννιέται και αναπτύσσεται αυτή η κουλτούρα. Τα χρόνια που αναφερόμαστε, είναι πολύ σκοτεινά και περιλαμβάνουν στο πρώτο μέρος, την δικτατορία του Μεταξά, και στο δεύτερο, τον Πόλεμο και την Κατοχή. 

Λίγα στοιχεία, έχουμε για την περίοδο της Κατοχής και αυτά, από κάποια δημοσιεύματα ή από μαρτυρίες σαν του Γιάννη Σπάρτακου, που ήταν και ο βασικότερος εκπρόσωπος του Swing στην Ελλάδα. Για την πρώτη περίοδο (1935-1940), και όσον αφορά στο Swing, έχουμε μαύρα μεσάνυχτα. Φαίνεται ότι τότε, οι περισσότεροι νέοι είχαν «ψηθεί» να μπουν στην ΕΟΝ, την Μεταξική νεολαία. Ακόμη και ο Μίκης Θεοδωράκης, έγινε μέλος. Λίγοι, ήταν αυτοί, που συντάχθηκαν με το ΚΚΕ, και ανάμεσα σε αυτές τις δύο στρατευμένες νεολαίες, δεν φαίνονται οι ανένταχτοι κομματικά, δηλαδή τα «Παιδιά του Swing». Όμως ο Γιάννης Σπάρτακος, μου είχε πει, ότι και σε εκείνα ακόμη τα χρόνια, υπήρχαν έλληνες νέοι που αποτελούσαν αυτό που θα μπορούσαμε να ορίσουμε σαν Swing νεολαία και μου ανέφερε βραδιές Τζαζ και χορό Swing, στο κέντρο ΟΑΣΙΣ, στο Ζάππειο, πριν τον Πόλεμο.

Για την δεύτερη περίοδο (1940-1945), υπάρχουν κάποια στοιχεία. Πρώτα-πρώτα, έχουμε την μαρτυρία του Γιάννη Σπάρτακου, αλλά και δημοσιεύματα της εποχής, για «Μουσικά Πρωινά», που διοργανώνονται σε Θέατρα ή Κινηματογράφους. Στα Μουσικά αυτά πρωινά, η νεολαία ακούει τζαζ και χορεύει Swing, με τον ίδιο τρόπο που αργότερα, στην δεκαετία του 60, ακούει και χορεύει Ποπ, στα «Ρεσιτάλ» που διοργανώνουν τα πρώτα νεανικά συγκροτήματα, επίσης στα Θέατρα και τους Κινηματογράφους. 

Φωτογραφία από το βιβλίο του Ευάνθη Χατζηβασιλείου (1944). Στη λεζάντα διευκρινίζεται ότι φωτογραφία από πάρτι με Swing δεν υπάρχει, γιατί δεν είχαν τότε φλας, για νυχτερινή φωτογράφιση. Όμως, συνεχίζει η λεζάντα, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα περισσότερα πάρτι, γίνονταν σε ταράτσες, η φωτογραφία εκτός από την παρέα, απεικονίζει και τον χώρο όπου γίνονταν οι κατοχικές νεανικές διασκεδάσεις...

Φωτογραφίες νέων ανθρώπων που συσχετίζονται με το Swing, υπάρχουν στο βιβλίο ΠΕΑΝ (1941-1945) του Ευάνθη Χατζηβασιλείου. Οι φωτογραφίες αυτές, δεν δείχνουν χορό, αλλά παρέες ενταγμένες στην ΠΕΑΝ, με την διευκρίνηση όμως, ότι εκεί, σε αντίθεση με την ΕΠΟΝ, κάνουν πάρτι και χορεύουν Swing. Στο ίδιο βιβλίο, υπάρχει η πληροφορία, ότι η ΕΠΟΝ, ασκούσε κριτική απαξιώνοντας το Swing. Την πληροφορία αυτή μου την επιβεβαίωσαν και άλλοι, που ανήκαν τότε στο ΚΚΕ, όπως ο Πάνος Τζαβέλλας. Ένα τραγούδι που η ΕΠΟΝ χρησιμοποιούσε για να «χτυπήσει» ιδεολογικά την ΠΕΑΝ, ήταν γραμμένο πάνω στην μελωδία του τραγουδιού «Μα θαρρώ πως θα τα μπλέξω» (La petite Tonkinoise - Vincent Scotto, 1905)..

Στην ΠΕΑΝ θε να γραφτώ
θα παίζω τζαζ θα πίνω τζιν και θα χορεύω
και την Κική και την Κοκό, τις ΠΕΑΝίτισσες
με τη σειρά θε να φιλώ…

Είναι φανερό, ότι οι στίχοι του τραγουδιού, δια της απαξίωσης και της ειρωνείας, ουσιαστικά, απαγόρευαν στα μέλη της ΕΠΟΝ, την κουλτούρα του Swing. Η μονολιθική αυτή άποψη, πήγαζε από παλαιοκομματικές θεωρίες του ΚΚΕ.
Η ίδια άποψη, με ανάλογο τρόπο, απαγόρευσε αργότερα το ρεμπέτικο σαν «λούμπεν», αλλά και άλλες μορφές όπως το Ροκ, το οποίο χαρακτήρισε, σαν «Αμερικάνικο τρόπο ζωής». Οι απόψεις αυτές, με τα χρόνια αναθεωρήθηκαν σιωπηρά, και σήμερα πια, και στο κόμμα αυτό, φαίνεται πως, σαν επίσημη γραμμή τουλάχιστον, δεν υπάρχουν.