ΠΕΡΙ GRAFFITI και μερικά ιδεολογικά προβλήματα της κουλτούρας του Χιπ-Χοπ.

Περί γκραφίτι σκιάς, άλλως, πού πρέπει να αποδίδεται το respect:
στην καλλιτεχνική δεξιότητα ή στον τρόπο δημιουργίας;

Ένα παράξενο ιδεολογικό «πρόβημα» που συνδέεται με την κουλτούρα του Χιπ-Χοπ.


Στη φωτογραφία, ένα γκράφιτι που δημιουργήθηκε στη διάρκεια της 2ης Συναυλίας Χιπ-Χοπ, στο Κτήμα Δρακόπουλου, στα Άνω Πατήσια (Φωτογραφία: Μανώλης Νταλούκας, Ιούνιος 2013)΄Στην κουλτούρα του Χιπ-Χοπ, οι περισσότεροι έχουν την άποψη, ότι τo γκράφιτι που γίνεται με άδεια ή με πρόσκληση, όπως αυτά στην διάρκεια πολιτιστικών εκδηλώσεων, δεν πρέπει να λέγεται γκράφιτι, αλλά Legal.


Σύμφωνα με αυτή την άποψη, μεγαλύτερη σημασία από
το ίδιο το γκράφιτι, έχει ο τρόπος και ο τόπος δημιουργίας.

Ένας μεγάλος αριθμός γκραφιτάδων, λειτουργεί κάτω από τον ισχυρή πεποίθηση, ότι ο σεβασμός πρέπει να αποδίδεται ανάλογα και με τον βαθμό επικινδυνότητας που εμφανίζει το μέρος (spot).
Θα εξετάσω μερικά ανάλογα ιδεολογικά «προβλήματα», αφού δώσω πρώτα τα κυριότερα αποσπάσματα μιας συζήτησης που είχα με τον Θεόφραστο Χαρίτο, αναμφίβολα γνώστη του χώρου. Σέβομαι την γνώμη του, και όμως σε αρκετά σημεία, διατηρώ το δικαίωμα, να μην συμφωνώ. Δεν λέω ότι δεν συμφωνώ, επειδή οι απόψεις αυτές, είναι ψεύτικες, ότι δηλαδή δεν υπάρχουν. Για πάρα πολλούς από την Χιπ-Χοπ κοινότητα, έτσι είναι τα πράγματα, όπως τα λέει ο Χαρίτος. Και όταν μιλάνε οι ειδικοί από τον κάθε χώρο, πρέπει όλοι εμείς να τους ακούμε με πολύ προσοχή.
Λέω όμως, ότι και αυτές ακόμη οι απόψεις, που περιγράφουν μια «πραγματική» κατάσταση, μπορούν να επιδέχονται μια καλοπροαίρετη κριτική. Μια κριτική που δεν γίνεται απλά για την κριτική, αλλά για να δούμε την «πραγματικότητα», από πολλές και διαφορετικές όψεις...

Απόσπασμα της συζήτησής μου με τον Θεόφραστο Χαρίτο (Ιούνιος 2013)

Τα κυριότερα σημεία των απόψεων του Χαρίτου, είναι τα εξής: 

1. Το Χιπ-Χοπ, είναι μία κουλτούρα πολεμική. Μεταφέρει το περί δικαίου αίσθημα, όπως εκφράζεται από τον MC, χωρίς όμως να μπορούμε να διακρίνουμε και κοινή ιδεολογία. Ο πολεμικός χαρακτήρας του Χιπ-Χοπ, είναι τόσο ισχυρός, ώστε δεν νοείται, σε αυτή την κουλτούρα, ερωτικό τραγούδι.
2. Όταν μιλάμε για Χιπ-Χοπ, εννοούμε πάντα κουλτούρα underground. Κατά τον Θεόφραστο, εμπορικό Χιπ-Χοπ (mainstream), δεν υπάρχει.
3. Το Γκράφιτι, είναι Lettering που γίνεται χωρίς άδεια, απαραίτητη δηλαδή είναι η συνθήκη του απαγορευμένου.

Φωτο: Πάνω, ακατοίκητη οικία στο Μαρούσι, έγινε έργο Τέχνης, ύστερα από την επέμβαση γκραφιτάδων.  Κάτω, πορτραίτο -τμήμα από το γκράφιτι του σπιτιού, υπογραφόμενο από τον Klark (Φωτογραφίες, Μανώλης Νταλούκας, Μάρτιος 2013)

Και με τις τρεις αυτές θέσεις, καλοπροαίρετα διαφωνώ, λέγοντας ότι, κατά σημεία δεν είναι έτσι ακριβώς, ή αλλού, που είναι έτσι, πρόκειται για αντιλήψεις που ίσως πρέπει να αλλάξουν.

Στην πρώτη θέση, παρατηρώ ότι αναμφίβολα, στο Χιπ-Χοπ, υπάρχει πολεμική ενάντια στα κακώς κείμενα.
Όμως, και ερωτικό τραγούδι, υπάρχει. Το «ερωτικό» στοιχείο, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με απαξίωση, αφού καθόλου δεν μειώνει, το δίκαιο αίσθημα κοινωνικής διαμαρτυρίας.
Θα έλεγα το αντίθετο μάλιστα. Όλοι οι κοινωνικοί αγώνες, περιέχουν και τον έρωτα, και αν δεν περιέχουν έρωτα, δεν είναι αγώνες. Είναι γνωστά, τα ερωτικά τραγούδια του Χιπ-Χοπ, και θεωρώ περιττό, να τα αναφέρω. Εκτός, από τα τραγούδια ερωτικής και πολεμικής διάθεσης, υπάρχουν και εκείνα της εσωτερικής αναζήτησης: ο MC τραγουδά, για άλλου είδους «βάσανα», αυτά που έχουν να κάνουν με ψυχολογικά αδιέξοδα και υπαρξιακές αγωνίες.
Έρχομαι τώρα στην τάση, να χαρακτηρίζεται σαν αυθεντικό Χιπ-Χοπ, μόνο ό,τι συνδέεται με το λεγόμενο underground. Η τάση αυτή δεν είναι καινούργια. Και στον χώρο του ροκ, παλαιότερα, πολλοί χαρακτήριζαν σημαντικότατους καλλιτέχνες σαν εμπορικούς, κάνοντας έτσι το λάθος, να πετούν στην κάλαθο των αχρήστων, μαζί με τα σκουπίδια και διαμάντια.
Εξ άλλου, μια τέτοια αντίληψη, αδικούσε πάντα και αυτή την έννοια του underground. Ως underground, δεν ορίζεται κάτι που είναι μόνο περιθωριακό.

Το περιθωριακό, δεν είναι αρκετό. Πρέπει και να αντιτίθεται, στην επικρατούσα σκουπιδοαισθητική. Μπορεί κάτι δηλαδή, να είναι περιθωριακό και να μην έχει αξία, να μην είναι underground. Όπως, μπορεί, να είναι κάτι εμπορικό, αλλά η δράση και η λειτουργία του να το καθιστά underground. Οι ίδιες αντιλήψεις υπήρχαν παλαιότερα και στον χώρο του Ροκ. Το ιστορικό ιδεολογικό σχίσμα Μπητλικών-Στοουνικών, ήταν μια ανάλογη τάση. Οι Μπητλς, θεωρούμενοι mainstream (εμπορικοί) διαχωρίζονταν από συγκροτήματα που θεωρούνταν σαν underground. Με τον ίδιο τρόπο, σήμερα, μερικοί αρνούνται να χαρακτηρίσουν ως Χιπ-Χοπ, κάποιον που συνδέεται με το εμπόριο και κάνει επιτυχία. O Eminem για παράδειγμα, έχει απαξιωθεί, από τους εφαρμόζοντες το underground κριτήριο, μόνο και μόνο γιατί τον χορεύουν στα κλαμπ και κάνει πωλήσεις.

Ένα γκράφιτι (masterpiece) και η εικόνα του συμοληρωματικού character, σε εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο στη Νέα Ιωνία. Το σύμπλεγμα, φέρει την υπογραφή της ομάδας TUNES. Το γράφιτι αυτό, "πατήθηκε" από από άλλον που έγραψε για την ποδοσφαιρική ομάδα του Απόλλωνα και την Θύρα 3. Αν χρησιμοποιήσω το κριτήριο του "Lettering + Απαγορευμένο", τότε και το masterpiece και το σύνθημα για τον Απόλλωνα, αποτελούν γκράφιτι. Αν όμως το δω αισθητικά, τότε το ποδοσφαιρικό σύνθημα, αποτελεί βανδαλισμό, που πατάει σε ένα έργο Τέχνης (Φωτογραφία Μαν.Νταλούκας, Μάρτιος 2013).

Τελευταίος ο λόγος περί γκράφιτι. 

Το γκράφιτι, αποτελεί ένα από τα στοιχεία του χιπ-χοπ, δεν αποτελεί όμως και αποκλειστικό του προνόμιο. Έρχεται από πολύ μακριά. Από την αρχαιότητα, οι πιτσιρικάδες σε όλο τον κόσμο, είχαν την μανία να σκαλίζουν σε τοίχους τα ονόματά τους, να γράφουν συνθήματα, και να δημιουργούν ζωγραφιές, με κάθε πρόσφορο μέσο. Στην Πομπηία, μόνο, έχουν σωθεί τρεις χιλιάδες γκράφιτι. Αλλά, και πιο παλιά, στην Αρχαία Αίγυπτο, και ακόμη στην παλαιολιθική εποχή των σπηλαίων, υπήρχαν γκράφιτι.
Ας αφήσουμε την αρχαιότητα και ας έρθουμε στα νεότερα χρόνια, Σε όλες τις εποχές του Ροκ, και στην Ελλάδα, η νεολαία, έκανε γκράφιτι. Στην εποχή της Δικτατορίας, οι ψυχεδελικοί, δημιουργούσαν γκράφιτι με ψυχεδελικά γράμματα, στους τοίχους και σε δημόσια κτίρια, και υπάρχουν από εκείνη την εποχή, αρκετές φωτογραφίες. Αλλά και αργότερα, το γκράφιτι υπήρχε σε όλες τις μορφές εκδήλωσης της νεανικής κουλτούρας.
Αν συγκρίνουμε τα γκράφιτι εκείνα με τα σημερινά, καταλαβαίνουμε από μακριά, πως υστερούν. Ο λόγος είναι η τεχνολογική πρόοδος και συγκεκριμένα, το μπουκάλι βαφής σπρέι. Το σπρέι, είναι αυτό που έδωσε στους σημερινούς γκραφιτάδες, τεράστιες δυνατότητες, και τους επέτρεψε να δημιουργούν πολλές φορές, όχι ένα απλό σχέδιο, αλλά ένα έργο Τέχνης.

Ποιος κάνει σήμερα γκράφιτι;

Πολλοί και διάφοροι. Όλοι αυτοί, δεν εντάσσονται κάτω από την ομπρέλα του χιπ-χοπ. Τα καλύτερα γκράφιτι, κάνουν νέα παιδιά, από τη Σχολή Καλών Τεχνών, ή κάποια άλλα χωρίς σπουδές, πάντως με μεγάλο ταλέντο, που μπορεί να έχουν,

ή να μην έχουν καμία σχέση, με την κουλτούρα του χιπ-χοπ. Αν έρθουμε στην κουλτούρα του χιπ-χοπ, συναντάμε σπουδαίους καλλιτέχνες, που κάνουν εκπληκτικές γραμματοσειρές και ζωγραφιές, αλλά κυρίαρχη τάση εδώ είναι η αναγραφή του ονόματος (του δικού τους δηλαδή ψευδωνύμου ή του ονόματος της παρέας τους) με έναν ιδιαίτερο και μερικές φορές, επικίνδυνο τρόπο. Πολλοί γκραφιτάδες, του χιπ-χοπ, αν όχι οι περισσότεροι, ισχυρίζονται ότι για να ονομάσουμε κάτι σαν γκράφιτι, δεν αρκεί αυτό να είναι γραμμένο σε κάποιο σημείο δημόσιο (κτίριο, τοίχο, τρένο κλπ), αλλά θα πρέπει να είναι και παρανόμως γραμμένο. Η πράξη της παράνομης γραφής, έχει τεράστια, γι αυτούς, σημασία. Μάλιστα, όσο πιο «επικίνδυνο» είναι το σημείο που θα γίνει το γκράφιτι, όσο μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέξουν για να το γράψουν, τόσο και περισσότερη, όπως νομίζουν, αξία έχει το γκράφιτι και τόσο περισσότερο σεβασμό, αποκτούν στην χιπ-χοπ κοινότητα.
Η πράξη, εξομοιώνεται με την ορειβασία. Καλύτερος ορειβάτης είναι αυτός που ανεβαίνει στην ψηλότερη και πιο επικίνδυνη κορυφή. Με το ίδιο τρόπο, πολλοί γκραφιτάδες θέλουν να κατακτήσουν τα heaven spots, τα μέρη δηλαδή, που είναι πολύ επικίνδυνα να πλησιάσεις. Τα τρένα θεωρούνται heaven spots, διότι εκεί, υπάρχει ο τρομερός κίνδυνος της ηλεκτροπληξίας.
Είναι καιρός να αλλάξει αυτή η νοοτροπία.
Συμφωνώ, στη γένεσή του, το γκράφιτι, ήταν πάντα παράνομο. Αλλά γιατί πρέπει να παραμείνει έτσι; Εκείνο που έχει αξία, εκείνο που πρέπει να θαυμάζουμε, δεν είναι το πόσο κινδύνεψε κάποιος για να το κάνει, αλλά το μήνυμα που μεταφέρει και η Τέχνη που περιέχει. Αν ορίσουμε το γκράφιτι, σαν την ορειβασία, καταργούμε την αξία του μηνύματος αλλά και τον ρόλο της Τέχνης. Το γκράφιτι, δεν μπορεί να είναι ένας τρόπος για να πουλάνε μούρη, μεταξύ τους οι γκραφιτάδες.
Και πού άραγε σταματάει αυτό; 

Είναι γνωστή η τραγική ιστορία του μακαρίτη πια BARNS, που τον χτύπησε ηλεκτρικό ρεύμα, όταν πήγε να βάψει ένα τρένο. Πολλοί από την κοινότητα, έριξαν τα βάρη στους φύλακες που τον κυνήγησαν, και πάνω στην ταραχή του το παιδί, στην αγωνία του να ξεφύγει, σκόνταψε πάνω στην ηλεκτροφόρο γραμμή. Εντάξει συμφωνώ, οι φύλακες δεν έπρεπε να τον κυνηγήσουν, το κυνήγι αυτό, αποδείχτηκε ολέθριο.
Συμφωνώ, ότι οι φύλακες δεν είχαν κουκούτσι μυαλό, αλλά και η κοινότητα των γκραφιτάδων, διδάχτηκε άραγε κάτι από αυτό, έκανε δημόσια την αυτοκριτική της, προσπάθησε να νουθετήσει όσους επιμένουν ακόμη στο train writing ;
Να μην θρηνήσουμε άλλα θύματα, είναι το πρώτο και το κύριο.
Το δεύτερο είναι να δούμε πιο ψύχραιμα τον ρόλο του γκράφιτι.
Υπάρχει η αντίληψη, ότι πολλές μορφές, όπως η street art, δεν πρέπει να ονομάζονται γκράφιτι. Αν αυτό το λένε, για να υπερτιμήσουν την αναγραφή των ονομάτων σε επικίνδυνα μέρη, κακώς το λένε.
Όπως τα ράσα δεν κάνουν τον παπά, έτσι και το μέρος, δεν κάνει τον γκραφιτά.
Θαυμάζω κάποιον, για το είδος της γραμματοσειράς που χρησιμοποιεί. Τον θαυμάζω περισσότερο, αν έχει πρωτότυπα γεμίσματα και φόντο. Κι ακόμη περισσότερο, όταν συνδυάζει όλα αυτά με χαρακτήρες και δημιουργεί εκπληκτική ζωγραφική. Δεν τον θαυμάζω, επειδή έγραψε το όνομά του κάπου πολύ ψηλά με κίνδυνο να γκρεμοτσακιστεί. Αυτό γιατί να το θαυμάσω;