ΟΙ ΑΝΕΥΘΥΝΟΙ - Η πρώτη εκδήλωση του Υπαρξισμού στην Ελλάδα.

Στο δωμάτιο της Νάτας, ένα από τα κέντρα δράσης των Ανεύθυνων.

Από αριστερά : Ρωμαίος Ζουλούμης, Τάκις Βασιλάκης (;), Ευθαλία Αργυροπούλου, Μίνως Αργυράκης. Μπροστά οι δύο κοπέλες που κάθονται στο πάτωμα: Νέλλη
Ανδρικοπούλου και Νάτα Μελά. Η κοπέλα που έχει κρύψει το πρόσωπό της ανάμεσα στα χέρια, είναι η γλύπτρια Αλεξάνδρα Νικολετοπούλου. (Φωτό αγνώστου, 1945, ΑΡΧΕΙΟ Μ.Νταλούκα).

Οι πρώτοι έλληνες που συνδέονται με τις εκφράσεις και την κουλτούρα του Υπαρξισμού, είναι μια παρέα νέων καλλιτεχνών και διανοουμένων, που δραστηροποιούνται κυρίως μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Ιστορικά, τοποθετούνται , μετά τους Υπερλεξιστές που έδρασαν στην Κατοχή, και πριν τους Υπαρξιστές της Ιπτάμενης Παράγκας (του Σίμου Τσαπνίδη), που εμφανίστηκαν στις αρχές του 1950.

Οι Ανεύθυνοι είναι το πρώτο  ροκ φαινόμενο που περιορίζεται όμως στην Αθήνα. Είναι κυρίως πλουσιόπαιδα του Κολωνακίου που προσπαθούν να αρνηθούν την καταγωγή τους. Έχουν εξαιρετική μόρφωση και τα γνωστότερα δείγματα της κουλτούρας τους είναι

-η προκήρυξη των «Αισθητικών Σαμποτέρ»

-τα ποιήματα και τα γραπτά του Γιώργου Μακρή

και

-το ποίημα ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΛΙΓΟΙ της Λένας Τσούχλου.

Σε πραγματικό χρόνο, δεν είχαν το όνομα "Ανεύθυνοι", αυτό το όνομα, το έδωσε, το 1959, η Φώφη Τρέζου, μέλος της παρέας, γράφοντας γι αυτούς το θεατρικό έργο "Οι Ανεύθυνοι".

Η Φώφη Τρέζου, από τις πλέον δραστήριες των Ανεύθυνων. Οδηγάει τζιπ στα 1946.

Οι Ανεύθυνοι, συχνάζουν στο πατάρι του Λουμίδη, και στο Βυζάντιο, στο Κολωνάκι. Σε αυτές τις συναναστροφές, εντοπίζεται η πρώτη μεταπολεμική ροκ διάθεση στην Ελλάδα: Η Ναταλία Μελά (Νάτα) εγγονή του Παύλου Μελά, έχει αφήσει την ΕΠΟΝ και γίνεται «έξαλλη» μετά την δολοφονία του Κίτσου Μαλτέζου. Η «κολλητή» της φίλη Λένα Τσούχλου διάγει εξίσου έξαλλο βίο και διατηρεί συναισθηματικό δεσμό με τον Νίκο Κούνδουρο. Ο διάσημος αργότερα γλύπτης Τάκις Βασιλάκης. Ο Γιώργος Μακρής, γράφει συνεχώς χωρίς να δημοσιεύει, τα ποιήματά του θα βγουν  πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του, από τον ξάδελφό του Άγγελο Καράκαλο. Η Φώφη Τρέζου, ένα τρελοκόριτσο που δούλευε στην ανοικοδόμηση (είχε μόλις τελειώσει Γεωπόνος) και ήθελε να φύγει στην Αφρική. Ο Γιώργος Λιάλιος, εξάδελφος του Ρόδη Ρούφου αλλά και τα παράξενα αδέλφια Βλαδίμηρος και Λίλη Μακ, που ισχυρίζονταν ότι ήταν γαλαζοαίματοι. Η Μαντώ Αραβαντινού, ο Μίνως Αργυράκης και άλλα πνευματικά  τέκνα της εποχής που παρακολουθούσαν τους Μάνο Χατζιδάκι και Γιάννη Τσαρούχη.

Το ποιοί είναι και σε τι πιστεύουν, ορίζεται με εξαιρετικά καλλιτεχνικό τρόπο, από την Λένα Τσούχλου, από τις σημαντικότερες μορφές των Ανεύθυνων, η οποία έγραψε ένα ποίημα για αυτή την παρέα της, το 1946...

Είμαστε εμείς οι ονειροπαρμένοι τρελοί της γης

με τη φλογισμένη καρδιά και τα έξαλλα μάτια.

Είμαστε οι αλύτρωτοι στοχαστές

και οι τραγικοί ερωτευμένοι.

Χίλιοι ήλιοι κυλούνε μες στο αίμα μας

κι ολούθε μας κυνηγά το όραμα του απείρου.

Η φόρμα δεν μπορεί να μας δαμάσει.

Εμείς ερωτευτήκαμε την ουσία του είναι μας

και σ’ όλους μας τους έρωτες αυτήν αγαπούμε.

Είμαστε οι μεγάλοι ενθουσιασμένοι

κι οι μεγάλοι αρνητές.

Κλείνουμε μέσα μας τον κόσμο όλο

και δεν είμαστε τίποτα από αυτόν τον κόσμο.

Οι μέρες μας είναι μια πυρκαγιά κι οι νύχτες μας ένα πέλαγο.

Γύρω μας αντηχεί το γέλιο των ανθρώπων.

Είμαστε οι Προάγγελοι του Χάους!

(ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΛΙΓΟΙ. Λένα Τσούχλου, 1946)

Η Ιωάννα Χατζηνικολή (αριστερά) και η Λένα Τσούχλου. Στα 1946 οι δύο Ανεύθυνες, τολμούν να καπνίζουν, να φορούν καυτό σορτς και να παίζουν τάβλι σε αντροκρατούμενο καφενείο.

Η Λένα Τσούχλου

Στα 1946, η Λένα Τσούχλου (εικόνα ) γράφει  το ποίημα ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΛΙΓΟΙ και εκφράζει όλα τα παιδιά που ψάχνουν μέσα στο φοβερό τοπίο του εμφύλιου, ένα μικρό κάτι, ένα έστω τίποτα για να καρφώσουν τα όνειρά τους…

Είμαστε εμείς οι ονειροπαρμένοι τρελοί της γης

με τη φλογισμένη καρδιά και τα έξαλλα μάτια.

Το ποίημα της Λένας έχει τεράστια σημασία  για την ιστορία της νεανικής κουλτούρας. Δείχνει πια καθαρά τις πρώτες φωνές που αρχίζουν να ορθώνουν ένα ανεξάρτητο νεανικό λόγο. Δείχνει ότι έχει αρχίσει να σχηματίζεται η σκέψη για ζωή, σε λίγους βέβαια, αλλά έστω και σ’ αυτούς τους λίγους έχουμε τα πρώτα καθαρά σημάδια που οδηγούν πολύ μακριά από όλες τις «καθοδηγήσεις». Οι «μεγάλοι ενθουσιασμένοι» και οι «μεγάλοι αρνητές» γράφουν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους τις επιταγές μιας σχιζοφρενικής κομμουνιστικής ηγεσίας και τις ασφυκτικές συμμορφώσεις μιας «εθνικόφρονης» δεξιάς.

Γίνονται έτσι οι «τραγικοί ερωτευμένοι» του 1946, αυτοί που για να ζήσουν τον έρωτα πρέπει να περάσουν σε κάποιο είδος παρανομίας και να κρυφθούν τόσο από την αριστερή όσο και από την δεξιά μανιακή γεροντοκόρη που εφορμά με διαφορετικά πρόσωπα.

Ο Γιώργος Μακρής, από τα σημαντικότερα πρόσωπα της παρέας των Ανεύθυνων και αργότερα, στη δεκαετία του '60, στις παρέες των ελλήνων μπήτνικς. Αυτοκτόνησε τον Ιανουάριο του 1968. Το έργο του καταγράφεται στο βιβλίο ΓΡΑΠΤΑ ΓΙΩΡΓΟΥ Β.ΜΑΚΡΗ, Εκδόσεις Εστία. 

Στα 1946-48, δεν υπάρχει ούτε ένα χλωρό κλαρί για τη νεότητα.

Από την μία, οι κομμουνιστές του Ζαχαριάδη θυσιάζουν τα πάντα στο όνομα μιας πουλημένης επανάστασης. Από την άλλη, δεξιοί ξεκαθαρίζουν λογαριασμούς σαν συμμορίες μαφιόζων. Κομπλεξικοί απίθανοι εγκέφαλοι που έχουν ένα κάποιο δεξιό πόστο εφαρμόζουν την  τακτική μαντρώματος: ένας αστυνομικός Διευθυντής, ο Βρανόπουλος, σχηματίζει αστυνομικά σώματα που ονομάζει «παιδονομικές ομάδες».

Οι «παιδονομικές ομάδες» περιπολούν στα πάρκα και στις ερημιές. Συλλαμβάνουν όσα ζευγάρια νέων συναντούν και τα προσαγάγουν στο τμήμα για εξακρίβωση στοιχείων Στα 1948, ένα πρωτοφανές κύμα αυτοκτονιών πλήττει τη νεολαία. Το φαινόμενο απασχολεί κοινωνιολόγους της δεξιάς και της αριστεράς, και ο καθένας ερμηνεύει σύμφωνα με την δική του ιδεολογία. Οι κυριότερες θεωρίες είναι τα «ταραγμένα νεύρα» που προκαλεί ο εμφύλιος και ο κομμουνισμός, ενώ η άλλη πλευρά εξηγεί ότι πηγή του κακού είναι ο «ξενόφερτος τρόπος ζωής» που μολύνει τη νεολαία. Καμία από τις δύο πλευρές δεν διανοείται ότι οι αυτοκτονίες είναι το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς των ενηλίκων που αλληλοεξοντώνονται χωρίς να υπολογίζουν τον κόσμο και τα πρότυπα που παραδίδουν στα παιδιά τους.

Όταν η Τσούχλου έγραφε τους «προάγγελους του χάους», περιέγραφε το δράμα που παιζόταν στις ψυχές εκείνων των παιδιών.

Η Λένα ήταν ακόμη ΕΠΟΝίτισσα, και αυτό ίσως εξηγεί ότι δεν υπέγραψε ανοιχτά το ποίημα και έμεινε σαν «πνεύμα» αφήνοντας όλους  να πιστεύουν ότι το αριστούργημα αυτό έχει γραφτεί από τον Γιώργο Μακρή.

Ήταν κόρη του καρδιολόγου γιατρού Τσούχλου. Μεγάλωσε χωρίς μητέρα- οι γονείς της είχαν χωρίσει- σ’ ένα πολυτελές σπίτι στο κέντρο της Αθήνας. Το σπίτι, είχε δύο εισόδους, μία από την οδό Στουρνάρη που οδηγούσε στο ιατρείο του πατέρα και μία από την οδό Τζωρτζ απ’ όπου έμπαινες στο μικρό βασίλειο της ζωηρής αλλά και ευαίσθητης κόρης. Οι  κήποι  των σπιτιών της (στο κέντρο της Αθήνας, αλλά και εκείνος του εξοχικού της στην Γλυφάδα), είχαν μετατραπεί σε άσυλο των απανταχού της Αθήνας αδέσποτων ζώων. Η Λένα, είχε περιμαζέψει γατιά, σκυλιά, πληγωμένα πουλιά και ακόμα έβλεπες ένα …μουλαράκι να βόσκει το γρασίδι. Είχε μια απέραντη αγάπη για όλα τα ζώα, γι αυτό και οι φίλοι της την έλεγαν χαϊδευτικά «μάδερ Ίντια». Έγραφε ασταμάτητα ποιήματα, όπως ασταμάτητα επίσης ταξίδευε σε όλο τον κόσμο. Έφθασε μέχρι την έρημο της Αραβίας και την παγωμένη Λαπωνία, το ταξίδι ήταν γι αυτήν ο τρόπος που κατακτούσε το άγνωστο που τόσο την γοήτευε.

Στα 1946, η Λένα και η «κολλητή» της φίλη Νάτα, εγκαταστάθηκαν στη Μύκονο σε μια πρόχειρη σκηνούλα που έφτιαξαν στις ξερολιθιές. Ψάρευαν και μαγείρευαν υπαίθρια στο τσουκάλι. Οι ντόπιοι, δεν

πίστευαν στα μάτια τους… Γι αυτούς, οι δύο μόνες κοπέλες που ψάρευαν και κολυμπούσαν ήταν ένα εξωγήινο τέρας με δυο κεφάλια. Ένας χωριάτης που πήγε να τις κυνηγήσει, έφαγε το τσουκάλι στο κεφάλι . Δεν ήταν εύκολα παιδιά η Λένα και η Νάτα. 

Η Νάτα με τον Βλαδίμηρο Μακ. 1947.
Η θρυλική Νάτα είχε καταφέρει να ερωτευτεί και τον Βλαδίμηρο!

Οι Ανεύθυνοι αποτελούν την  πρωτοπορία της νεολαίας, όμως λειτουργούν σαν ένα κλειστό κλαμπ. Παιδιά από την λαϊκή τάξη, ήταν αδύνατον να μπουν σ’ αυτήν την παρέα των μορφωμένων και πλουσίων του Κολωνακίου. Υπάρχουν πάντως και λίγες εξαιρέσεις  παιδιών που αν και φτωχά κατορθώνουν  να εισχωρήσουν σαν μία φράξια στην «ανεύθυνη» πρωτοπορία.

Στα 1946, βλέπουμε μία υποομάδα των ανεύθυνων που αποτελείται από τους Τάκη Βασιλάκη, Πάνο Ραϋμόνδο, Βλαδίμηρο Μακ, και Μίνω Αργυράκη. Η συντροφιά αυτή, μιλά για υπαρξισμό και καθοδηγείται από την αδελφή του Βλαδίμηρου, την πανέμορφη Λίλη. Όλοι, είναι πάμφτωχοι και ζουν σε άθλιες συνθήκες.

Σίμος Τσαπνίδης και Τάκις (Παναγιώτης Βασιλάκης) στο Παρίσι (1966, ΑΡΧΕΙΟ Μ.Νταλούκα).

Ο Βασιλάκης, χωρίς πατέρα, μένει σ’ ένα υγρό υπόγειο στην Χαλκηδόνα. Σχετίζεται με τις παρέες των ανεύθυνων κυρίως γιατί τον είχε ερωτευτεί η Νάτα Μελά. Ο Ραϋμόνδος, είναι γιος κηπουρού, πλησιάζει τις παρέες σαν φίλος του Τάκι. Ο Αργυράκης, γιος μοδίστρας, έχει σπουδάσει στο Κολέγιο με χρήματα της Πηνελόπης Δέλτα η οποία λυπήθηκε και θέλησε να βοηθήσει έτσι  την χήρα μητέρα του.

Ο Βλαδίμηρος και η Λίλη Μακ, τα αδέλφια που έμεναν σε μια  παράγκα στο βατραχονήσι, γνωρίζονται με τους ανεύθυνους όταν η μητέρα τους για να  ζήσει παρουσιάζεται σαν έκπτωτη ρωσίδα πριγκίπισσα και παραδίδει μαθήματα μπριτζ ή κάνει μασάζ στις κυρίες της μεγαλοαστικής τάξης.

Αυτό που συνδέει αυτά τα παιδιά είναι το κοινό μίσος που νιώθουν για την μεγαλοαστική τάξη την οποία και ονομάζουν με απαξίωση μπουρζουαζία. Όλοι, έχουν μια περήφανη  λάμψη στα μάτια και μια οργή απέναντι στα «τρυφερά μαξιλάρια».Το περίεργο είναι ότι συναναστρέφονται αυτούς ακριβώς που κοιμούνται πάνω σ’ αυτά τα μαξιλάρια. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι  εδώ υπάρχει το σύνδρομο του έκπτωτου πρίγκιπα. Όλοι, προέρχονται από οικογένειες που πριν τον πόλεμο υπήρξαν πλούσιες και τώρα ζουν στην απόλυτη φτώχεια.

Οι πρώτοι υπαρξιστές αρχίζουν να συμπεριφέρονται αντικομφορμιστικά και αρκετές φορές προκλητικά, κάνοντας ιδιαίτερο στυλ την ανάγκη τους. Κυκλοφορούν ξυπόλυτοι, δίνουν αυτοσχέδιες παραστάσεις στον χώρο του Λουμίδη και κάνουν ξαφνικές απαγγελίες ποιημάτων στον δρόμο. Συντηρούνται όπως όπως και εκ των προχείρων ερώτων. Η Λίλη, αρχηγός και «προστάτρια», σχετίζεται με διάφορους για να χρηματοδοτεί την παρέα. Ο πρώτος αυτός υπαρξισμός εκφράζει περισσότερο ανάγκη και διαμαρτυρία, παρά ένα στυλ. Έχω την γνώμη ότι, η Λίλη Μακ περπατούσε ξυπόλητη όχι τόσο για να κάνει εντύπωση, όσο γιατί δεν είχε χρήματα για ν’ αγοράσει παπούτσια. Η κουλτούρα αυτής της ομάδας είναι σκληρή και οργισμένη στην επιφάνεια, στο βάθος όμως κρύβει τρυφερότητα και ρομαντισμό. Όταν ο Ραϋμόνδος αρχίζει να θάβει τα γλυπτά του στην Πεντέλη «για να τα βρουν στο μέλλον», εκφράζει μια ρομαντική πίστη σε ένα ερχόμενο καλύτερο κόσμο. Τα σινιάλα και οι μαγνήτες του Τάκι Βασιλάκη που γίνονται αργότερα, τα κοφτερά σκίτσα του Αργυράκη, τα ποιήματα του Βλαδίμηρου…Όλα, έχουν την τρυφερή οργή του χαοτικού παρελθόντος και εκφράζουν κάτι κοινό: την λαχτάρα για μία άλλη ζωή, έστω και εξωγήινη, αλλά πάντως μακριά από την «Αθηναϊκή μαγιονέζα».

Η κουλτούρα αυτής της ομάδας περιγράφεται στο βιβλίο ESTAFILADES του Τάκι Βασιλάκη, ένα ουσιαστικά ημερολόγιο εκείνης της εποχής. Ο τίτλος ενδεικτικός: η λέξη estafilades είναι λατινική και σημαίνει ξυραφιές, ανεπανόρθωτα χαράγματα δηλαδή στην ψυχή τους.

Οι πρώτοι υπαρξιστές δεν προκαλούν μαζική διάθεση στη νεολαία, αφού δεν έρχονται σε επαφή με το λαϊκό στοιχείο. Ουσιαστικά, αποτελούν και αυτοί ένα κλειστό χώρο, μία εσωτερική παραδοξολογία και μία φράξια των ανεύθυνων του Κολωνακίου. Για την μοναχική τους πορεία, έχουμε την μαρτυρία στο Βιβλίο του Σίμου…

                     

«Το 1948, υπήρχε μία υπαρξιστική καλλιτεχνική
σουρεαλιστική παρέα στην Αθήνα που σύχναζε στο πατάρι
του Λουμίδη. Την αποτελούσαν ο Βλαδίμηρος Μακ, γλύπτης, ο οποίος όταν έφτιαξα το σωματείο Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΔΙΟΓΕΝΗΣ, έγινε στέλεχος. Στην παρέα του Λουμίδη ήταν και η Λίλη (καλλιτέχνις) και ο Τάκης Βασιλάκης, ζωγράφος και άλλα παιδιά. Διαλύσανε μόνοι τους γιατί ήταν μεμονωμένοι, δηλαδή στην παρέα τους δεν
δεχόντουσαν άλλους φίλους του υπαρξισμού…»
( Σίμος Τσαπνίδης. Το Βιβλίο του Σίμου)

Το καλοκαίρι του 1950, οι πρώτοι υπαρξιστές ακολουθούν τον μεγάλο κύκλο της «λιποταξίας» και φεύγουν για το Παρίσι. Ένα νέο κομμάτι υπαρξισμού θα εμφανιστεί στην Ελλάδα (Ο Υπαρξισμός της Ιπτάμενης Παράγκας), το οποίο και θα προκαλέσει κοινή τελικά διάθεση στη νεολαία.